Het bankbiljet, een Chinese uitvinding?

Geen bankbiljet zonder papier! Dit lijkt vanzelfsprekend en het is dan ook niet verwonderlijk dat het bankbiljet, of beter gezegd papiergeld, voor het eerst opdook in China, aangezien het de Chinezen zelf waren die als eersten ... papier uitvonden! Ze vonden niet alleen papier uit, maar ook de boekdrukkunst. China was dus in grote mate voorbestemd om als eerste land papiergeld te gebruiken.

We weten dat de moerbeiboom reeds in de Shangperiode (18de-12de eeuw voor Christus) werd geteeld in de vallei van de Gele Rivier. De eerste sporen naar papier gaan terug tot de tweede helft van de 1ste eeuw voor onze tijdrekening. Maar op dat moment werd papier nog niet gebruikt als drager voor het Chinese penseelschrift. De materialen die toen werden gebruikt waren linnen, hennep, bamboe en de bast van de moerbeiboom. Tussen de 2de en de 4de eeuw kwam hier snel verandering in: de kwaliteit van de pulp verbeterde voortdurend door rotanstengels en de bast van de moerbeiboom in water te weken. Zo werd het mogelijk om met een penseel op deze nieuwe drager te schrijven. Aangezien papier minder zwaar was en minder plaats innam verving het de bamboelatten en raakte het gebruik veralgemeend. De administratieve teksten en verslagen voor het hof werden op papier aangebracht. Het verticale schrift – te lezen van boven naar beneden – werd evenwel behouden. Dat type schrift dateert uit de Oudheid toen werd geschreven op verticaal aan elkaar bevestigde bamboelatten.

Aan het einde van de Tangperiode hadden de kooplui de gewoonte om kostbaarheden bij hun koopmansgilde in bewaring te geven. In ruil voor hun inleg kregen zij biljetten aan toonder, ‘Hequan’ genaamd. Deze Hequan kenden veel succes en werden overgenomen door de autoriteiten. Zij pikten het idee op en nodigden kooplui uit om hun metalen munten in bewaring te geven bij een financiële overheidsinstelling. In ruil daarvoor gaven ze officiële ‘biljetten met tegenwaarde’, ‘Fey-thsian’ of ‘vliegend geld’ genaamd uit.

Tijdens de Songdynastie (960-1276) was de handel in de regio Szechuan zo bloeiend dat er onvoldoende koperen munten waren. Sommige kooplui gaven een particuliere munt uit, ‘Zhu Quan’, gemaakt van moerbeiboompapier. Deze biljetten werden gedekt door een monetaire reserve (in munten of zout en later door een reserve in goud en zilver). Het was het eerste echte biljet met wettelijke betaalkracht. In 1024 trekt de regering het monopolie op de uitgifte van papiergeld naar zich toe en onder de Yuandynastie (1279-1367) werd papiergeld het enige wettige ruilmiddel.

Onder de Mingdynastie (1368-1644) werd de uitgifte van bankbiljetten vanaf 1380 na een herschikking door de regering toevertrouwd aan het ministerie van Financiën.

De naam van Hongwu (de stichter van de Mingdynastie) en van de minister van Financiën prijkt op alle bankbiljetten die tussen 1380 en 1560 werden uitgegeven. De uitgiften omvatten waarden van 100-200-300-400-500 wen en 1 guan, waarbij elke guan 1000 koperen munten of één liang (1 taël) zilver waard was en vier guan één liang goud waard was.

Helaas werden deze biljetten doorlopend uitgegeven, zonder de oude biljetten uit omloop te halen, wat onvermijdelijk tot een inflatoire situatie leidde. Aanvankelijk, in 1380, was één guan 1000 koperen munten waard, terwijl diezelfde guan in 1535 nog maar 0,28 koperen munten waard was!

De interessantste beschrijving van Chinees papiergeld komt van Marco Polo (1254-1324), de beroemde Venetiaanse koopman die op ontdekkingsreis naar het Verre Oosten trok. Hij beschrijft een bankbiljet dat dateert uit de Yuanperiode, tijdens het bewind van de Mongoolse leider Koeblai Khan (1214-1294). Dankzij zijn getuigenis kennen wij het fascinerende productieproces van deze bankbiljetten: “Het is in de stad Khanbalik dat de Grote Khan zijn Munt heeft (...). Daar wordt inderdaad papiergeld gemaakt van het spinthout van de moerbeiboom, waarvan de bladeren de zijderups voeden. Het spinthout, tussen de bast en het kernhout, wordt er afgehaald, verbrijzeld, met lijm vermengd en platgedrukt in vellen die lijken op katoenpapier, maar dan helemaal zwart. De procedure van uitgifte is zeer formeel, alsof het om puur goud of zilver gaat. Op elke coupon die bestemd is om een bankbiljet te worden, schrijven speciaal aangeduide ambtenaren hun naam en plaatsen hun stempel. Wanneer dit naar behoren is uitgevoerd, doopt de door de Khan aangestelde chef van de ambtenaren zijn zegel in kleurstof (vermiljoen) en brengt zijn stempel bovenaan het coupon aan. Vanaf dan is het biljet authentiek. Dit papier wordt dan verspreid over alle domeinen van Zijne Majesteit, en niemand durft, op straffe van zijn leven, te weigeren het in ontvangst te nemen als betaling.”